سێیەمین كۆنفرانسی نێودەوڵەتی جینۆساید‌و بونیادی ئاشتیی زانكۆی سلێمانی

ماوەی ١١ مانگ، زانكۆی سلێمانی كاری چڕوپڕی بۆ بەستنی سێیەمین كۆنفرانسی نێودەوڵەتی جینۆساید‌و بونیادی ئاشتیی ئەنجامدا، كە لەلایەن مەڵبەندی كوردۆلۆجی زانکۆی سلێمانی و سەنتەری جینۆساید ‌و بونیادی ئاشتیی، بەهاوكاری چەندین توێژەرو لێكۆڵەری ناوخۆیی دەرەكی كاری جدی بۆ كرا، لەم راپۆرتەدا رۆشنایی دەخەینە سەر ئەو كاروچالاكی‌ و پانێڵ‌ و توێژینەوانەی لەماوەی دوو رۆژی كۆنفرانسدا پێشكەشكران.

راپۆرتی: كۆسار عوسمان

رۆژی ٢٩ی ئایاری ٢٠٢٤، بەئامادەبوونی شاناز ئیبراهیم ئەحمەد خانمی یەكەمی عێراق‌و پرۆفیسۆر دكتۆر كۆسار محەمەد عەلی سەرۆكی زانكۆی سلێمانی‌ و د.هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی‌ و یاریدەدەرانی سەرۆكی زانكۆی سلێمانی‌ و ژمارەیەكی زۆر لەبەرپرسانی حكومی‌ و مامۆستایان ‌و توێژەرانی ناوخۆو بیانی ‌و كەسوكاری ئەنفال، سێیەمین كۆنفرانسی نێودەوڵەتی جینۆساید‌ و بونیادی ئاشتیی لەزانكۆی سلێمانی بەڕێوەچوو.

 

   دۆكیۆمێنتاری دیرۆكی نەهامەتییەكانی ئەنفال

    لەمیانی رێوڕەسمی كردنەوەی كۆنفرانسەكەدا، چالاكییەكی هونەری تایبەت بەئەنفال لەلایەن كۆلێجی هونەرە جوانەكانی زانكۆی سلێمانییەوە پێشكەشكرا، كە لەڕێی ئاوازو گۆرانی ‌و میوزیكەوە، وێنای تاوانەكانی كۆمەڵكوژی دژ بەگەلی كورد پیشاندرا.

 كاتێك شایەتحاڵەكان دەدوێن ناونیشانی ئەو فیلمە دۆكیۆمێنتەرییە بوو كە لەكۆنفرانسەكەدا نمایشكراو تێیدا شاڵاوەكانی ئەنفال‌ و بۆردومانی شاری هەڵەبجەی بەچەكی كیمیایی لەخۆگرتبوو، شایەتحاڵەكان چیرۆكی نەهامەتییەكانی قوربانیانی جینۆسایدی ئەنفالیان هەر لەساتی دەستبەسەركردنەوە تا كۆمەڵكوژی ‌و مەرگیان لەگۆڕە بەكۆمەڵەكاندا گێڕایەوە.

 

 

   

هۆشیاری‌ و مەعریفەی كورد لەبارەی تاوانی ئەنفالەوە

    لەمەراسیمەكەدا، پرۆفیسۆر د. كۆسار محەمەد عەلی سەرۆكی زانكۆی سلێمانی وتارێكی پێشكەشكردو جینۆساید ‌و كۆمەڵكوژی بەمەترسییەكی كوشندە وەسفكرد لەسەر تەبایی مرۆڤایەتی‌ و ئاشتی‌ و پێكەوەژیان لەجیهانداو رایگەیاند: “هێشتا هۆشیاری‌ و مەعریفەی كورد سەبارەت بەم تاوانانە نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەی لەفەرهەنگی سیاسی‌ و كلتوری حوكمڕاندا رەنگ بداتەوە.”

وتیشی: “ئومێد دەكەین ئەم كۆنفرانسە هەوڵێك بێت بۆ لێكۆڵینەوە‌و تۆماركردنی دیرۆكی هەرسێ تاوانی جینۆساید‌ و كۆمەڵكوژی‌ و تاوانی دژ بەمرۆڤایەتی، كە ناتەبایی‌و ناكۆكی لەناو گەلانی كوردستان‌ و عێراقدا هێناوەتە كایەوە.”

پرۆفیسۆر د. كۆسار محەمەد، ئاماژەی بەئەركی ناوەندەكانی بڕیاری سیاسی ‌و ناوەندە ئەكادیمییەكان‌ و دەزگاكانی پەیوەست بەپاراستنی مافی مرۆڤ‌ و مافی ژنان‌ و ناوەندە هونەرییەكان كرد، كە دەست لەناو دەست كار بۆ سەقامگیری ‌و ئاشتی بكەن، قەرەبووی زیانلێكەوتووەكان‌ و كەسوكاری قوربانییەكان بكەنەوە، هەروا كەشێكی ئاشتەوایی بۆ گەلانی جینۆسایدكراو دەستبەر بكەن، وتیشی: ” هەڵبەت ئەم ئەركەش بەیەكێك لەپیادەكردنی پلانی زانكۆی سلێمانی دادەنێم.”

سەرۆكی زانكۆی سلێمانی، هیوای خواست كۆنفرانسەكە بەرقەراركردنی پرۆسەی ئاشتی سازی بێت‌ و دروستكەری ژینگەیەكی ئاشتەوایی بێت لەچارەسەركردنی برینە جەستەیی‌ و ئاریشە دەروونیەكانی پاشماوەی جینۆساید.

راشیگەیاند: جێی خۆیەتی ستایش ‌و دەستخۆشی رۆڵی خانمی یەكەمی عێراق بكەین، كە لەم ماوەیەدا بەهەوڵ ‌و ماندوبوونی خۆی توانی ژمارەیەكی زۆر لەروفاتی كەسوكاری ئەنفال بگەڕێنێتەوە زێدی خۆیان.

  سەنتەرێك بۆ رەواندنەوەی خەمی كەسوكاری ئەنفالكراوەكان

دواتر شاناز ئیبراهیم ئەحمەد خانمی یەكەمی عێراق لەوتەیەكدا كە پێشكەشی ئامادەبووانی سێیەمین كۆنفرانسی نێودەوڵەتی جینۆساید‌و بونیادی ئاشتیی كرد، دەستخۆشی لەزانكۆی سلێمانی (زانكۆی دایك) كرد بۆ بەستنی كۆنفرانسەكەو دامەزراندنی سەنتەری جینۆساید‌و بونیادی ئاشتیی‌و وتی: “یەكێك لەو بابەتانەی هەموومان پێی دڵگرانین جدی نەبوونی حكومەتی هەرێمی كوردستانە بەرامبەر بەو تاوانەی بەرامبەر گەلەكەمان كراوە، گەورەترین بەڵگەش ئەوەیە كە ئەنفالچیەكان سەربەستانە لەوڵاتەكەماندا دەژین ‌و پارێزگارییان لێدەكرێت.”

لەبارەی پێویستی ئەنجامدانی پشكنینی (DNA)و بەمەرجدانانی بۆ رێگری لەگەڕانەوەی رووفاتەكان، خانمی یەكەمی عێراق رایگەیاند: ئەوانە كوردن، لەبیاباندا بوون، چ میللەتێكی تر هەیە كە ملوانكەیەكی پەتی رەش بەشیلانێكی سورەوە بكاتە ملی؟ كێ چاوەزارێكی شینی كون كون ئەكات بەناوچەوانی منداڵەكەیەوە! ئەوە پێویستی بە(DNA) هەیە تا بزانین كێیە؟

خانمی یەكەمی عێراق وتی: “پێویستە ئەم كەیسە زۆر بەجدی وەربگرین تا ئەو خەڵكە لەو چاوەڕوانییە رزگاربكەین، كە هەمووكات لێمان دەپرسن كەی دەگەڕێنەوە”، وتیشی: “ئەو چاوەڕوانییە سنوری بەزاندووە.”

راشیگەیاند: دەبێ سەنتەری پێویست هەبێ بۆ رەواندنەوەی خەمی كەسوكاری ئەنفالكراوەكان لەڕێی دانانی بەرنامەیەكی رێكوپێكەوە بۆ تۆماركردنی كەیسەكان‌و بینینیان‌و دانیشتن لەگەڵیان.

    لەسەرەتای یەكەم رۆژی كۆنفرانسەكەدا، پ.ی.د.جەلال حەسەن مستەفا سەرۆكی لیژنەی ئامادەكاری كۆنفرانس وتارێكی پێشكەشكردو تێیدا رایگەیاند: ئەم كۆنفرانسە هەوڵێكی زانكۆی دایكە تاوەكو بتوانێت هەنگاوێكی كردارەكی بنێت بۆ خزمەتكردن‌و پەرەپێدانی ئەكایمیانەی دۆسێی جینۆساید. وتیشی: “دامەزراندن ‌و خستنەسەرپێی سەنتەرێكی تایبەتمەند بەتوێژینەوەی جینۆساید‌و بونیادی ئاشتی لەزانكۆكەمان هەنگاوێكی پڕ بایەخە بەئاراستە راستەكەدا كە بریتیە لەزانستیانە لێكۆڵینەوە لەجینۆسایدەكانی هەرێمی كوردستان.”

   ٤٥ توێژینەوە لە ٩ پانێڵدا پێشكەشكرا

   لەچوارچێوەی چالاكییەكانی كۆنفرانسدا، زنجیرە پانێڵێك بەناونیشانەكانی: جینۆساید‌و سیاسەت، ژنكوژی جینۆسایدی ئێزدیەكان، بۆردومانە كیمیاییەكان لەكوردستان-عێراق‌و ئەگەری ئاشتی، جینۆسایدو مافە دەستوورییەكان‌و یادەوەریی جێندەركراو، لەدەستچوون‌و ئەرشیفی دیجیتاڵی‌و یادەوەرییەكان، كلتور‌و توندوتیژیی سیاسی بینراو، هونەر‌و خەیاڵدانی ئاشتی، لەهۆڵەكانی كۆنگرێسی زانكۆی سلێمانی پێشكەشكران.

 

 

     

 

 

    

 

 

جێی باسە، سەرجەم پێكهاتەكان لەسەر ئاستی عێراق ئامادەی كۆنفرانسەكە بوون‌ و ٤٥ توێژینەوە لە ٩ پانێڵدا پێشكەشكران، كە ٢٣ توێژینەوەیان جیهانیی بوون.

   خەڵات بەخشرایە بەشداربووانی كۆنفرانس

   مەراسیمی كۆتایی كۆنفرانسەكە، رۆژی ٣٠ی ئایاری ٢٠٢٤، بەئامادەبوونی پرۆفیسۆر د. كۆسار محەمەد عەلی سەرۆكی زانكۆی سلێمانی ‌و پ.د.كاوە جەمال رەشید یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ بۆ كاروباری كارگێڕی‌و دارایی، لەهۆڵی داودبەگی جاف لەمەڵبەندی كۆردۆلۆجی بەڕێوەچوو.

 

 

 

 

 

 

 

 

لەمەراسیمەكەدا پ.د.كۆسار محەمەد عەلی ‌و توێژەر د.فازڵ مورادی خەڵاتی رێزلێنانیان ئاڵوگۆڕكرد، پاشان خەڵاتی رێزلێنان لەلایەن سەرۆكی زانكۆو یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ‌و نوێنەری خانمی یەكەمی عێراق بەخشرا بە بەشداربووانی كۆنفرانسەكە.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

هاوكات پێشانگەیەكی هونەری دۆكیۆمێنتەری تایبەت بە كۆمەڵكوژی ئەنفال بەهێڵکاری بەسەركرایەوە، كە لەلایەن بەڕێوەبەری مەڵبەندی کوردۆلۆجی هونەرمەند  د.عوسمان قادر ئەحمەدەوە ئامادەكرابوو.

 

 

 

 

 

 

راسپاردەكانی كۆنفرانس

    هەر لەمەراسیمەكەدا، راسپاردەو پێشنیازی كۆتایی كۆنفرانس لەلایەن د.عوسمان قادر بەڕێوەبەری مەڵبەندی كوردۆلۆجی خوێندرایەوە، كە لەلایەن لیژنەیەكی شەش كەسییەوە ئامادەكرابوو، بڕیارە پێشكەشی لایەنی پەیوەندیدار بكرێت.

 ١- پێویستە گرنگی بدرێت بەو سەنتەرو ناوەندە توێژینەوانەی كە لەبواری پرسی جینۆساید كاردەكەن، پاڵپشتییان بكرێت لەپرسی بەنێودەوڵەتیكردنی جینۆسایدی كوردا لەنێوانیاندا سەنتەری توێژینەوەی جینۆساید‌و بونیادی ئاشتیی لە زانكۆی سلێمانی.

٢- گەڕاندنەوەی روفاتی ئەنفالكراوەكان، دەبێت كاری لەپێشینەی حكومەتی هەرێم‌و كاربەدەستانی كورد بێت لەحكومەتی فیدراڵی عێراق.

٣- كەسوكاری ئەنفالكراوەكان داوا دەكەن كە حكومەتی ناوەند بەشێوەیەكی فەرمی داوای لێبوردن بكات، لەبەرامبەر ئەو تاوانە رێكخراوانەی كە حكومەتەكانی پێشووی عێراق بەرامبەر بەگەلی كورد‌ كردویانە.

٤- بۆ دروستكردنی ئەرشیفێکی نیشتمانی، دەبێت بەسەرهاتی رزگاربووانی گۆڕە بەكۆمەڵەكان بەدۆكیۆمێنت بكرێت، بۆئەوەی نەوەكانی ئایندە رابردووی گەلەكەیان لەیاد بێت.

٥- كردنەوەی مۆزەخانەیەكی مۆدێرن دەبێت خەمی هەمووان بێت، كە جل‌و بەرگ‌و كەرەستەو پاشماوەی ئەنفالەكانی تێدا دابنرێت.

٦- جینۆسایدكردنی كورد، دەبێت بكرێت بە بەشێك لەسیستمی پەروەردە‌و فێركردن‌ لەپۆلی یەكەمی بنەڕەتییەوە بخوێنرێت، بۆئەوەی بۆ نەوەكانمانی روون بكەینەوە كە چی بەسەر ئێمەدا هاتووە.

٧- رێگا نەدرێت هیچ بیرۆکەیەکی ئایدۆلۆجی و مەزهەبی توندڕەوی وەک داعش، لەهیچ کایەیەکی سیاسی و ئیداریدا کاریگەری و دەستوەردانی لە حکومڕانیدا هەبێت، بەڵکو ڕێگا خۆش بکەین بۆ پێکەوە ژیانی ئاشتەوایی وتەبایی لەڕێگای یەکسانی و دادپەروەری.

٨- دەوڵەتی عێراق بەرپرسە لە هەموو ئەوتاوانە گەورانەی دەچنە خانەی جینۆسایدەوە.

٩- بەشێكی زۆری ئەوانەی كە بوونەتە قوربانی لەشەنگال، نەخراونەتە لیستی شەهیدانەوە لەلایەن وەزارەتی شەهیدان‌ و ئەنفالكراوانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، گرنگە هەوڵبدرێت بخرێنە ریزی شەهیدانەوە.

١٠- پێویستمان بەهەوڵدانی بەردەوامە، لەڕێگای رێكخراوو دامەزراوە دادوەرییە نێودەوڵەتییەكانەوە بۆ بەسزاگەیاندنی تاوانبارانی جینۆسایدی كورد.

١١- قەرەبووكردنەوەی مادی‌و مەعنەوی كەسوكاری قوربانیانی جینۆساید، دەبێت كاری لەپێشینەی حكومەتی عێراق بێت‌ و كاری لەسەر بكات.

١٢- جەختكردنەوەو گرنگیدانی زیاتر بەناوەندە ئاینییەكان‌ و رەمزە ئاینییەكان بۆ بڵاوكردنەوەی زیاتری گیانی لێبوردەیی‌ و پێكەوەژیانی نێوان پێكهاتەكان، پیویستە كاری لەپێشینەی هەمووان بێت.

١٣- دوای كەمبوونەوەی مەترسییەكانی تیرۆر بەگشتی و داعش بەتایبەتی، هەوڵبدرێت كە ئاوارەكانی شەنگال‌ و ناوچەكانی تر بگەڕێنەوە زێدی خۆیان، بەجۆرێك كە رێگە بگیرێت لەگۆڕینی دیموگرافیای ناوچەكانیان.

١٤- هەوڵدان بۆ دروستكردنی گیانی تەبایی‌ و پێكەوەكاركردن بۆ چەسپاندنی ئاشتیی ‌و بنەماكانی، لەو ناوچانەی كە فرە شوناسن پێویستییەكی هەنووكەییە، چونكە بونیادنانی ئاشتی پێویستی بەكاری هەرەوەزی هەموولایەنەكانی كۆمەڵگا هەیە.

١٥- پێویستمان بەكاركردنی پێكەوەییە بۆ بەنێودەوڵەتیكردنی پرسی جینۆسایدکردنی كورد، ئەمەش بەئەنجامدانی توێژینەوەی زیاتر لەلایەن توێژەرانەوە دەبێت، بەزمانە جیاوازو كاریگەرەكان.