نوێنەری مەڵبەندی کوردۆلۆجی بەشداریی دەکات لە "کۆنگرەی ناودارانی کورد"دا  لە شاری سنه‌

ڕۆژانی 2 و 3 و 4/7/2019، لە شاری سنەی مەڵبەندی پارێزگای کوردستان لە کۆماری ئیسلامیی ئێران،  "کۆنگرەی ناودارانی کورد" بەڕێوەچوو کە تیایدا دەیان کەسایەتیی ناسراوی کورد لە وڵاتانی ئێران، عێراق، تورکیا و وڵاتانی ترەوە بانگهێشتکرابوون.

لە ناو بەشداربووانی کۆنگرەکەدا، (پ.د.محەمەد رەئوف سەعید) لێپرسراوی بەشی توێژینەوەی مەڵبەندی کوردۆلۆجی-زانکۆی سلێمانی بوو کە مامۆستا و توێژەر و نووسەر و کەسایەتییەکی ئەکادیمیی پڕبەرهەمی زانستییە و یەکێکە لەو کەسایەتییە زانستییە کەمانەی لە هەرێمی کوردستاندا نازناوی پرۆفیسۆری لە ئابووریدا وەرگرتووە.

پ.د. محەمەد رەئوف پاش گەڕانەوەی بۆ سلێمانی لە لێدوانێکدا خۆشحاڵیی دەربڕی کە بە نوێنەرایەتیی مەڵبەندی کوردۆلۆجی - زانکۆی سلێمانی وەڵامی بانگهێشتنامەی پارێزگاری کوردستانی دایەوە و لەو کۆنگرەیەدا ئامادەبوو کە زانکۆی کوردستان لە شاری سنە ڕێکیخستبوو.

ئاماژەشی کرد بۆ ئەوەی کۆنگرەی ناودارانی کورد هەنگاوێك بوو لە کرانەوەی دەوڵەتی ئێران بە ڕووی خەڵکی کورد لە ئێران و دەرەوەدا. لەو چواچێوەیەشدا ژمارەیەکی زۆر لە ناودارانی کورد لە بوارەکانی زانست و هونەر و ئەدەبدا بانگهێشتی ئەو کۆنگرەیە کرابوون. هەروەها کۆنگرەکەی بە کردنەوەی دەروازەیەکی سیاسیی و کلتوریی دانا و وتی" باش وایە سوودی لێوەربگیرێت و بەشێوەیەکی ئاشتییانە بەرەو پێشەوە ببرێت".

شایانی باسە لەسەر ئاستی رەسمیی ئێران بایەخێکی بەرچاو بە کۆنگرەکە درابوو. بۆ ئەو مەبەستەش نوێنەری رابەری باڵای کۆماری ئیسلامیی وتاری خوێندەوە کە تیایدا ستایشی خەڵکی کوردی کرد کە بە هونەردۆستیی و زانستخوازیی ناسراون.

هاوکات سەرۆکی دانشگای کوردستان لە سنە بە کوردیی وتاری خوێندەوە. پارێزگاری کوردستانیش وتاری پێشکەشکرد و ئاماژەیان کرد بۆ رۆڵی ناودارانی کورد لە خزمەتکردن بە فەرھەنگ و کلتووری گەلانی ئێراند. بۆ یەکەم جاریش دەرچووانی بەشی کوردیی لەگەڵ سەرۆکی بەشەکەیاندا بە زمانی کوردی سوێندی دەرچوونیان دووبارە کردەوە.

هەر لە کۆنگرەکەدا، کە لە نێو ئاپۆڕای جەماوەر و دانیشتوانی پەرۆش و پڕ لە جۆشی رۆژهەڵاتی کوردستاندا ئەنجامدرا، چەندین چالاکیی هونەریی و کلتوریی و زانستیی و ئەدەبیی پێشکەشکران.

هێڵکارییەکانی (د.عوسمان قادر ئەحمەد) لە ڤیەننا نمایشدەکرێن و دەبنە بابەتی توێژینەوەی خانمە ئەکادیمیستێکی تورك لە مەدرید

 رۆژانی 28-30 حوزەیرانی 2019 لە بەیناڵەی ساڵانەی دەڤەری  بۆدنیس لە هەنتەرلاند گەلەری لە ڤییەننای پایتەختی نەمسا، بەشێك لە هێڵکارییەکانی (د.عوسمان قادر ئەحمەد)  لێپرسراوی بەشی هونەری مەڵبەندی كوردۆلۆجی - زانکۆی سلێمانی لەسەر مێژووی زارەكیی جینۆسایدی كورد نماییش کران کە چیرۆكە نەبیستراو و نەبینراوەكانی  دەیان هەزار كوردی ئەنفالكراو لە ساڵی 1988 دا بەرجەستەدەكەن لە بیابانەکانی عەرعەر و نوگرەسەلمان لە خوارووی عێراق.

لەو بارەیەوە (د.عوسمان قادر) ڕایگەیاند کە لەلایەن ئەو گەلەریەوە بانگهێشتکراوە بۆ بەشدارییکردن لەو رووداوە هونەرییە گرنگەدا کە ساڵانە ئەنجامدەدرێت بەڵام نەیتوانیوە ئامادە بێت وهێڵکارییەکانی لەگەڵ بەرهەمە هونەرییەکانی چەند هونەرمەندێکی جیهانیی بە ئەزموون لەو پێشانگەیەدا دانراون.

پیشاندانی ئەو هێڵکارییانەی هونەرمەند بایەخێکی هونەریی و مێژوویی هەیە لەو سۆنگەیەوە کە هونەرمەندان و ئه‌کادیمستان وڕەخنەگرانی هونەریی سەردانی پێشانگاکە دەکەن و لە ڕووی شارەزایی و ئەزموونی خۆیانەوە لەسەر کوێرەوەرییەکانی جەنگ و کاریگەرییەکانی لەسەر مرۆڤ دید و ڕوانینه‌كانیان دەخەنەڕوو.

شایانی باسە ئەمە یەکەم جار نییە کە هێڵکارییەکانی لێپرسراوی بەشی هونەری مەڵبەندی كوردۆلۆجی لە هەنتەرلاند گەلەری نماییش دەکرێت. پێشتر لە مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی 2017 دا له‌ هەمان گەلەری پێشانگایه‌كی هونه‌ریی به‌ ناونیشانی "پڕۆژەی تایبەت بە یادەوەرییەکانم لە کۆمەڵکوژیی کورد (ئەنفال)" دا بۆ ئەو ئەکادیمست و هونەرمەندە ناسراوەی کورد كرایه‌وه‌.

پیشاندانی هێڵکارییەکانی ئەو شێوەکارە ناسراوەی کوردستان لە بەیناڵەکەی ئەم ساڵدا بەرجەستەکردنی گرنگیپێدانی ئەو گەلەریە بەناوبانگەی نەمسایە بە ڕۆڵی هونەر لە هێشتنەوە و دروستکردنی یادەوەریی لەسەر نەهامه‌تيیەکانی جەنگ و ئاوارەیی لە جیهاندا بەگشتیی و لەناوچەی بەڵکان و خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا بەتایبەتیی کە عێراق و هەرێمی کوردستان لە خۆدەگرێت. هەروەها ئاماژەیەکیشە بۆ هەڵسەنگاندن و بەهەندوەرگرتنی بەردەوامی لێپرسراوانی گەلەرییەکە بۆ ئەزموون و هەوڵەکانی (د.عوسمان قادر)ی پێشمەرگەی هونەرمەند وشێوەکار لە پێناوی بەئاگاهێنانی نێوەندە ئه‌کادیمیی وڕۆشنبیرییەکانی ئەوروپا و جیهان لەسەر شاڵاوی جێنوسایدی کورد لە ئەنفالدا.

جێی بیرهێنانەوەیە کە ساڵی 2017 (د.عوسمان قادر) لە هەوڵێکی داهێنەرانە و کارێکی تازەدا بۆ وەبیرهێنانەوەی یادەوەرییە پڕنەهامەتییەکانی گەلی کورد لە شاڵاوەکانی ئەنفالدا، چوار تابلۆی گەورەی 10 م بە 1.5م و چەند تابلۆیەکی ئەندازە جیاوازی تری بە ماوەی ٣ رۆژ لە  هەنتەرلاند گەلەریی پێش کردنەوەی پێشانگاکە ئەنجامدا.

لە لایەکی تر وهەر لە مانگی حوزەیرانی 2019 و لە ڕۆژانی 25 تا 28 ی مانگدا، خانمە ئەکادیمیستێکی تورك بە ناوی (د.ئيزگی باکچای) لە زانکۆی هونەرە جوانەکانی میعمار سینانی ئەستەنبوڵ، لە سێیەم کۆنـفرانـسی ساڵانەی کۆمەڵەی دیراساتی یادەوەریی لە مەدریدی پایتەختی ئیسپانیا باسێکی بە نـاونیــشانـی "بەرهەمهێنانی یادەوەریی وەك کردەیەکی جوانیی ناسیانە و سیاسیی: یادەوەرییە یاخییگەراکان-The Production of Memories as Aesthetical-Political Action: Insurrectional Memories " لەسەر دۆکیومێنتکردنی  یادوەرییەکانی ئەنفال بە هێڵکاریی پێشکەش کرد هەر وەك لە بەستەری پرۆگرامە بەراییەکاندا و لە پانێڵی 70 هەمدا دەکەوێتە بەر چاو.

https://www.memorystudiesassociation.org/wpcontent/uploads/2019/05/MSA2019_PreliminaryProgram__fullschedule.pdf

لەو پانێڵەدا بە ناونیشانی " A short history of collective memory  in Turkey - مێژوویەکی کورتی یادەوەریی دەستەجەمعیی لە تورکیادا " ئەو خانمە تورکە  ئەو بابەتەی پێشکەشکرد پاش ئەوەی رۆژی 22 /06/ 2019 لە پەیوەندییەکی ڤیدیۆییدا لەڕێی سکایپەوە چاوپیکەوتنی لەگەڵ (د.عوسمان قادر) کرد لەسەر هێڵکارییەکانی وەك بەشێك لە بابەتی نوسینەکەی بۆ ئەو کۆنفراسە ساڵانەیە کە لە  زانکۆی کۆمبلۆتنسی مەدرید لە ئیسپانیا بەڕێوەچوو.

لەو بارەیەوە (د.عوسمان قادر) ڕایگەیەند (د.ئێزگی)، کە د کتۆرای لەسۆسیۆلۆجیی وهونەردا هەیە، گرنگییەکیی زۆر دەدات بە هێڵکاریەکانی و لەڕووی تەکنیکی هونەریی وسۆسیۆلۆجییەوە خوێندنەوەی بۆ کردوون بۆ خستنەڕووی وردەکارییەکانی  گواستنەوەی ئازاری تاکە کەسیی و نەتەوەیی بۆ هێڵکاریی و هەڵسەنگاندنی ئەوەی تا چ ئاستێك دەتوانن بە راستگۆیی کوێرەوەرییەکان بگێڕنەوە. هەروەها ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد کە (د.ئیزگی) گرنگییەکی زۆری داوە بە  پرۆژەی دکتۆراکەی لە سەر دۆکمیومێنتکردنی کۆمەڵکوژیی کورد  لە ئەنفالدا چونکە تەنها لەبەر ڕۆشنایی گێڕانەوەی قوربانییەکاندا خۆی دەسەپێنیت وهیچ  گەواهییەکی وێنەیی وڤیدۆیی بوونی نییە تایبەت بە  جینۆسایدی ئەنفال و بەلای ئەو ئەکادیمیستە تورکەوە  گرنگ بووە  شێوەی پراکتیزە کردن  و گواستنەوەی ئەو تاوانە جەرگ بڕانە بخاتە بەر لێکوڵینەوە چونکە  گواستنەوەی  ئازاری نەتەوەیەک یان تاکە کەسێک بۆ هێلکاریی وەك وێنەکێشانێکی ئاسایی نییە و  تێڕامان و ماندوو بوونێکی تایبەتیی دەوێت.

د.عوسمان ئەوەشی ڕاگەیاند کە (د. ئیزگی) جگە لەوەی ساڵانێكە شارەزای شێوازی کارکردنی ئەوە ، چەند جارێکی تر لە 2015 و 2016 دا لەسەر تابلۆکانی  پێشانگا و  پریزێنتەیشنی کردووە لە شارەکانی ئەستەنبوڵ لە تورکیا و میونخ لە ئەڵمانیا و ڤییەننا لە نەمسا.

لە بەرانبەردا هەر یەك لە بەڕێزان (محەمەد علی) و (حەمە غەریب ڕەشید) خۆشحاڵییان دەربڕی و سوپاسی بەڕێوەبەری مەڵبەند وئامادەبووانیان کرد بۆ ئەو ڕێزلێنان وماڵئاوایی کردنە دۆستانەیە.هاوکات ئامادەبووانی ڕێوڕەسمەکە پیرۆزباییان لەو دوو فەرمانبەرە دڵسۆزە کرد و پێکەوە ئامادەی گرتنی وێنەیەکی بەکۆمەڵ بوون.

      ڕێکخستنی کۆڕی "زمانی تێکستە ئەدەبییەکانی کورد" لە هۆڵی داود بەگی جاف لە مەڵبەندی کوردۆلۆجی

      رۆژی ٥ شەممە 23/ئایار/2019 مەڵبەندی کوردۆلۆجی کۆڕێکی  بۆ بەڕێز (ئەیوب کوێخا ڕۆستەم) لێپرسراوی مەڵبەندی ڕۆشنبیریی هەورامان و سەرنووسەری گۆڤاری هەورامان، بە ناونیشانی "زمانی تێکستە   ئەدەبییەکانی کورد" لە هۆڵی داود بەگی جافی مەڵبەندی کوردۆلۆجی زانکۆی سلێمانی ڕێکخست.

لەو کۆڕەدا، بەڕێز ئەیوب ڕۆستەم ئامادەبووانی ئاشناکرد بە سەربوردێکی مێژوویی دوور و درێژی ئەدەبیاتی دێرینی کورد کە بە دیالێکتی گۆران نووسراون و بەسەر دووبەشدا دابەشی کردن،ئەو بەشە لە بەرهەمە ئەدەبییەکان کە پەیوەستن بە یارسان و پیرانی شوێنکەوتووی بیروباوەڕی زەردەشتیی و ئەو بەشەی کە دەکەونە دەرەوەی یارسان لە قۆناغە جیاوازەکانی ئەو ئەدەبیاتەدا کە بە گۆران نووسراون.

لەو ڕوەوە، کاك ئەیوب وەك توێژەر و لێکۆڵیارێکی پەرۆش و وردەکار بۆ دۆزینەوە و پاراستن و بڵاوکردنەوەی ئەو میراتە ئەدەبییە بەنرخە، ناوی دەیان کەسایەتیی دانا و زانای ئایینیی و ئەدەبیی هێنا لەگەڵ ئەو کتێب و دەستنووسانەی بەناوی "دەور"ەوە لە سەردەمیی ئەدەبیاتی یارسانەوە تا ئێستا ماونەتەوە و خودی خۆی ماوەی 25 ساڵ دەبێت کار بۆ پێگەیشتن و تێگەیشتنیان دەکات. هەروەها ئاماژەیکرد بۆ زۆرێك لەو بەرهەمانەی تر کە لەدەرەوەی یارسانن بە ناوی شاعیران یان نووسەرەکانیانەوە و ئەو بابەتانەی لەو کتێب و دەستنووسانەدا باسکراون. بۆ ئەو مەبەستەش ، لیكۆڵیار لە کۆڕەکەیدا دەیان بەیتی لەو بەرهەمانەی بەشێوەی گۆران پێشکەش کرد کە کورد وتەنی لەبەری کردوون و لە یادیدا پارێزراون.

ئەو شارەزایەی ئەدەبیاتی گۆران لە درێژەی بابەتەکەیدا جەختی کردەوە لەسەر ئەوەی دیالێکتی گۆران لە ناوەڕاستی سەدەی دووەمی کۆچییەوە لە ناوچەکانی خۆرهەڵات و بەشی زۆری باشوری کوردستان هێز و کاریگەریی خۆی سەپاندووە و شاعیران و نووسەرانی کورد ئەم دیالێکتەیان بەشێوەیەکی بەربڵاو لە تێکستەکاندا بەکارهێناوە هەتا دەرکەوتنی سێکوچکەی شاعیرانی بابان ، نالی و سالم و کوردی کە ئەدەبیاتی کرمانجی خواروو پەرەی سەند.هەروەها ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد کە ناکۆکییەك هەیە لەمەڕ پێناسەکردنی گۆران وەك شێوەزاری زمانی کوردی چونکە هەندێك سەرچاوە بە کوردی دانانێن.

دوای پێشکەشکردنی بابەتی کۆڕەکە، کە بەڕێز ئەیوب کوێخا ڕۆستەم زۆربە چڕوپڕی خستیەڕوو، بە پرسیار و سەرنج و بەشداریی بەشێك لە ئامادەبووان کۆڕەکە دەوڵەمەندتر کرا و جێی ستاییش و دەستخۆشیی هەمووان بوو.

بەبڕوای زۆر لە ئامادەبووان، کۆڕەکەی کاك ئەیوب ڕۆستەم دەکرێت دەروازەیەکی گرنگ بێت بۆ کارێکی ڕێکخراوتر لەسەر ئاستی ناوەندەکانی زانکۆ بۆ هەرچی زیاتر و باشتر کۆکردنەوە و چاپکردن و بڵاوکردنەوە و توێژینەوە و هەڵسەنگاندن بۆ ئەو بەرهەمانەی ئاماژەیان بۆ کرا لە سەروویانەوە ئەو ئاڤێستا دەست لێ نەدراوەی لە مۆزەخانەی نیشتمانیی لە کۆپنهاگنی پایتەختی دانمارك پارێزراوە و بە وێنەی سەر سی دی کۆمپیوتەریی ڕەوانەی بەڕێز ئەیوب ڕۆستەم کراوە.

لەم بارەیەوە بەڕێز عەبدوڵا تاهیر بەرزنجیی نووسەر و ئەدیب و ڕەخنەگری بەئەزموونی کورد وتی " بابەتی کۆڕەکە زۆر بە پێز و پڕ زانیاریی و پەرۆشیی و دڵسۆزیی بوو کە دەچێتە خانەی بایەخدان بە مێژووی ئەدەبەوە بۆ سەلماندنی ئەوەی کە دیالێکتی گۆران زمانی نووسین بووە لەسەردەمێکی دوور و درێژدا". بەرزنجیی ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد کە دەکرێت لە کۆڕی هاوشێوەدا هۆکارەکانی کەم بوونەوەی بەکارهێنانی دیالێکتی گۆران لە قۆناغەکانی دواتردا بخرێنەڕوو.

شایانی باسە لەم کۆڕەدا یاریدەدەری سەرۆکی زانکۆی سلێمانی بۆ کاروباری خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی و بەڕێوەبەر و ستافی ئەکادیمیی مەڵبەندی کوردۆلۆجیی و ژمارەیەك لە مامۆستایانی خاوەن بڕوانامە و نازناوی زانستیی بەرزی زانکۆ و نوسەران و ئەدەب دۆستان ئامادەبوون.

       رۆژی 17ی ئازار 2019، بە دروشمی "پاراستنی ئەرشیفی نیشتمانیی، ئاییندەبینیی ونیشتمانسازییە"، ناوەندی كوردستان بۆ دۆكیۆمێنت ولێكۆڵینەوەی ئەكادیمیی سەرۆكایەتیی زانكۆی سلێمانی چەند چالاكییەكی بە بۆنەی یادەكانی ئازارەوە ئەنجامدا.

لەو چالاكییانەدا بە ئامادەبوونی (د.یوسف گۆران) وەزیری خوێندنی باڵا وتوێژینەوەی زانستیی و (د.رەزا حەسەن) سەرۆكی زانكۆی سلێمانی، پێشانگایەكی تایبەت بە ‌هێڵكارییەكانی (د.عوسمان قادر) لێپرسراوی بەشی هونەری مەڵبەندی كوردۆلۆجی زانكۆی سلێمانی لەسەر( مێژووی زارەكیی جینۆسایدی كورد) كرایەوە.

كردنەوەی ئەو پێشانگایە و ئامادەبوونی وەزیری خوێندنی باڵا دەرفەتێك بوو بۆ گفتوگۆ و بیروڕاگۆڕینەوە لەبارەی بایەخ و گرنگیی نماییشكردن وئەرشیفكردنی ئەو هێڵكارییانە كە بەشێكن لە ٣٥٥ تابلۆی هێڵكاریی و نزیكەی هەزار سكێچی تایبەت بە مێژووی زارەكیی جینۆسایدی كورد و چیرۆكە نەبیستراو و نەبینراوەكانی  دەیان هەزار كوردی ئەنفالكراو بەرجەستەدەكەن لە گرتووخانە بەدناوەكانی رژێمی بەدناو و ئەنفالچیی بەعس لە عەرعەر و نوگرەسەلمان لە خوارووی عێراق.

لەو بارەیەوە د.عوسمان قادر وتی" وەزیری خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی بە بایەخەوە باسی لە پێشانگاكە كرد و بە وردیی گوێی گرت لە سەرنج و رەخنەكانم دەربارەی هەڵوێستی لایەنە پەیوەندییدارەكان وبەرێزیان وتیان من لە ئێستاوە بەرپرسیارێتییم دەكەوێتە سەرشان چونكە تا ئێستا ئاگاداری ئەم جۆرە كارانە نەبووم".

د.عوسمان ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد كە (د.یوسف گۆران) پشتیوانیی خۆی بۆ پرۆژەكە نیشاندا و ئامادەیی دەربڕی بۆ  چاپكردن وئەنجامدانی هەر كارێكی پێویست بۆ ئەم پرۆژەی  دۆکیومێنتكردنە و نیشاندانی لە هەموو شار وشارۆچکەکان.

هاوكات سەرۆكی زانكۆی سلێمانیش پشتیوانیی دەربڕی بۆ سەرخستنی هەوڵ و هەنگاوەكانی زیاتر برەوپێدان و ناساندنی ئەو پرۆژە هونەرییە كەم وێنەیەی مێژووی زارەكیی جینۆسایدی كورد.

 پێشتر (مۆزەخانەی ئیمپریاڵی جەنگیی بەریتانیی) چەند جارێك پێشنیازی كردووە ئەو هێڵكاریانە وەك كارێكی توێژینەوەی دەگمەن بۆ خوێنەران و توێژەران لەسەر جینۆسایدی نەتەوەكان ئەرشیف بكات بەڵام د.عوسمان ئەو پێشنیازانەی رەتكردۆتەوە بەئومێدی ئەوەی لە هەرێمی كوردستان گرنگیی و بایەخ پێدانی پێویست هەبێت بۆ كارەكانی لەوانە كردنەوەی سەنتەرێكی توێژینەوەی جینۆساید و ئەرشیفكردنی ئەو هێڵكارییانە وچاپكردنیان لە شێوەی پۆستەر وكتێب یان نامیلكەدا بۆ ئاشناكردنی نەوەی نوێ و میوانانی بیانیی بە وردەكاریی رۆژگارە سەخت و پڕ لە نەهامەتییەكانی گەلی كورد و دروستكردنی پردێك بۆ بنیاتنانی ئاییندەیەكی باشتر.

هەرچەندە پاش 5 ساڵ لە تەواوبوونی ئەو توێژینەوە مەیدانیی و تیۆرییە و هێنانەوەی ئەو هێڵكارییانە هێشتا وەكو پێویست بایەخ و گرنگییان پێ نەدراوە، بەڵام د.عوسمان هیواخوازە دیداری وەزیری خوێندنی باڵا و سەرسامیی بە پێشانگاكەی  لە ناوەندی كوردستان بۆ دۆكیۆمێنت ولێكۆڵینەوەی ئەكادیمیی سەرەتای بەدیهاتنی ئامانجەكانی بێت.